Que sabes de…? Concha Blanco

Nacín na miña casa da aldea de Lires, no concello de Cee. Un parto complicado, que precisou da intervención do médico don Juan de Toba (tardei anos en saber que este non era o seu apelido senón o seu lugar de nacenza), amigo da familia. Segundo me contaron, toda a axuda fixo falta. Disque nacín co pelo longo e negro; ao mellor, por iso nunca me atrevín co pelo curto, coma un sinal de identidade. Seica o do pelo negro foi o trazo que decidiu que o meu nome non fora Blanca, como teimaba don Juan: Blanca Blanco Blanco. “A nena vai ser loura, que nolo están dicindo as súas cellas claras”, aseguraba. Cada vez que o penso… Blanca Blanco Blanco. Bonito non sei, pero singular, moito. Así que os meus proxenitores decidiron que me chamaría María Concepción, coma a avoa paterna.

Lires, que agora xa está no mapa e é un referente comarcal, non era naquela década un lugar de paso cara a algures; non servía o de “pasaba por aquí e…”. A Lires chegábase por algo concreto ou non se visitaba nunca; de aí que tardara lustros en ter unha rede viaria que dera acceso a vehículos rodados que non foran os carros tirados por animais. Todo isto levaba a unha morea de atrancos que adiaban o progreso, pero, por outra banda, potenciaba a forza dos seus habitantes para a loita.

Sei que teño que falar de min, pero a miña vida non se entendería de non falar das miñas orixes nese medio social con tantas carencias. De todos os xeitos, considero que fun unha nena afortunada, xa que na miña casa había ultramarinos, no que se vendía de todo, e taberna na planta baixa, e taller de costura no primeiro andar. Unha especie de centro comercial ou casa de cultura. Sempre chea de xente.

Alí fíxenme unha “lectora de oído” empedernida, pois as historias orais que escoitaba dos veciños eran o mellor caldo de cultivo para os meus soños. Iso foi o que prendeu en min a afección pola lectura, pola literatura. Escoitar as vivencias de protagonistas, ben coñecidos por todos, coa Santa Compaña, co demo ou con seres que xa estaban no outro mundo, facíao tan real coma incomprensible e atraente.

Aprendín a ler de moi nena e axiña me decatei de que as miñas historias preferidas eran as que tiñan mulleres como protagonistas. Que difícil dar con elas! Na Enciclopedia Álvarez topei con algunha biografía de santas (xa se sabe o de non visibilizar mulleres relevantes). Ai, a de santa Casilda engaiolábame! Desobedecía e mentíalle ao pai para axudar aos cristiáns prisioneiros. E cando se obraba o milagre de que as viandas que lles levaba no mandil se convertían en flores…! Fascinante!

Lembro con especial agarimo os primeiros libros de meu, agasallos da mestra dona Amparo (O gato con botas, o de dona Rosiña…).

De pequena, tamén me gustaba xogar cos meus gatos, pero sobre todo poñerlles no pescozo fitas de cores con grandes lazadas que facía cos retallos do taller de costura. Xa máis grande, gozaba contándolles historias aos meus curmáns, que ía inventando ao longo da conversa, sobre unha man negra. Para eles eran capítulos dunha novela que só existía no meu maxín.

Cando eu tiña 9 anos, chegou destinada á escola da aldea, na que compartiamos aprendizaxe alumnado de diferentes idades e niveis, unha mestra. Unha tarde achegouse á casa, quería falar con miña nai para que me “dera estudos”, nada doado porque eu era filla única e mamá unha “viúva de vivos” (meu pai emigrou a Venezuela cando eu fixen os tres anos), feito que significaba que ela ía quedar soa. E alá fun para Ferrol, para vivir con miña madriña.

A adaptación non foi doada. O único contacto coa casa era por correo postal. Sen teléfono. A informática e os móbiles eran ciencia ficción. E a miña lingua? A miña fala, os meus pensamentos, sempre en galego de xeito natural, comezaron a traducírense ao castelán antes de verbalizárense, por imperativo vital. Con nove anos, sen entender o porqué, facía un esforzo inxente para sobrevivir.

De Ferrol fun a Santiago para comezar Maxisterio. Esta cidade pouco tiña que ver con Ferrol no tocante á lingua. Aquí comecei a descubrir, timidamente, algún título en galego. Pero non foi ata os primeiros anos como docente no mundo rural da Costa da Morte que tomei verdadeira conciencia da triste realidade do problema lingüístico, do autoodio, na nosa sociedade.

Estreaba novo destino. Naquela primeira semana do curso, unha mamá trouxo o fillo con moita preocupación, pois non quería vir á escola, xa tivera problemas coa docente anterior. “O que eu quero é que polo menos aprenda a falar”, díxome angustiada. Confeso que este pesadume da muller fíxome pensar en problemas graves de dicción ou en algo semellante. Non. Era algo máis triste. Quería que aprendera a falar… castelán.

Foi entón cando decidín facer visible o galego na niña escola como lingua vehicular de cultura, escribindo uns textos onde as e os protagonistas foran o alumnado da miña escola. Logo de cada relato, facía una ficha, a xeito de unidade didáctica interdisciplinaria, para traballármola na aula un par de tardes por semana. Quero apuntar que, daquela, non existía a materia de Lingua Galega no currículo escolar. Ese era o mérito que tiña o meu atrevemento.

En ningún momento imaxinei que aqueles textos tan particulares serían o contido dos dous primeiros libros que publiquei: Cousiñas para a escola e Contos para a escola (como chegaron a saír á luz é outra fermosa historia). Eles abríronme a xanela á creación literaria e ás ansias por saber, coñecer e investigar sobre a lingua de noso. Un colectivo de docentes espallado por varios centros educativos da Costa da Morte, coordinados polo profesor e escritor Xoán Babarro, aproveitamos aquela semente que el, con moita ilusión, deixou caer en nós ata dar froito.

E, aínda que de cativa quería ser doutora, estou segura de que acertei coa docencia, porque sempre me agasallou historias, temas, personaxes e infinitas razóns para non deixar nunca de escribir.